Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

Mniszek lekarski (mniszek pospolity) to bardzo popularna roślina, znana ze swoich odtruwających i wzmacniających właściwości leczniczych. Polska nazwa mniszek pochodzi od łacińskiego zwrotu caput monachii (głowa mnicha), ponieważ po zdmuchnięciu “dmuchawca” pozostaje białe, nagie dno koszyczka kwiatowego otoczone wianuszkiem zaschniętych listków, co przypomina ogoloną i otoczoną resztkami włosów głowę mnicha. 

Surowcem zielarskim jest korzeń mniszka, korzeń z zielem, a także liść i kwiat.

Mniszek, a mlecz

Mniszek lekarski często jest nazywany mleczem, jednak jest to błędne określenie. Mlecz jest  łudząco podobny do mniszka ale stanowi odrębny gatunek. Jeśli przyjrzymy się obu przedstawicielom trochę bliżej, zauważymy istotne różnice.  

Mniszek lekarski - lecznicza roślina wieloletnia o grubym, pionowym korzeniu palowym, z którego wczesną wiosną wyrasta rozeta liści odziomkowych o charakterystycznym kształcie, a później nieliczne pędy kwiatowe wysokości nawet do 50 cm. Pędy kwiatowe są puste w środku, bezlistne i wzniesione. Kwiaty osiągają średnicę do 5 cm. Na każdej szypułce powstaje tylko jeden kwiat. Po przekwitnięciu kwiatostan mniszka przypomina wyglądem puchową kulkę, dlatego roślina często jest nazywana “dmuchawcem”.

Mlecz polny - chwast wieloletni, o bardzo kruchych, czołgających się kłączach. Łodyga dorasta do 60 - 150 cm wysokości. Jest sztywna, pusta w środku i co najistotniejsze zawsze wyrasta z niej kilka pędów pobocznych, a taki stan rzeczy nie występuje u mniszka. W związku z tym kwiaty tworzą grupy, zwane podbaldachem. Mlecz po przekwitnięciu nie tworzy “dmuchawca”, a twardą kulkę.

Mniszek lekarski - substancje czynne

Korzeń mniszka zawiera gorzkie związki seskwiterpenowe, triterpeny, inulinę, fitosterole, kwasy organiczne, garbniki, olejek eteryczny, sole mineralne, m. in. potasu.

Liść mniszka oprócz związków triterpenowych zawiera flawonoidy, fenolokwasy, karotenoidy, sole mineralne potasu, magnezu i krzemu, witaminy C i B.
Kwiaty mniszka znajdziemy karotenoidy, związki flawonoidowe oraz niewielkie ilości olejku.

Mniszek lekarski - właściwości

Właściwości lecznicze mniszka znane są od bardzo dawna i do dziś wykorzystuje się je we współczesnym ziołolecznictwie. Mniszek lekarski pobudza wytwarzanie żółci przez wątrobę, ułatwia trawienie, działa moczopędnie, odtruwająco i oczyszcza organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii. Ponadto wykazuje właściwości rozkurczające i pobudzające wytwarzanie soków żołądkowych. Działa przeciwcukrzycowo, obniżając poziom cukru we krwi. Przetwory z mniszka pomagają zachować optymalną odporność organizmu.
Stosowany zewnętrznie ma właściwości regenerujące i przyspiesza gojenie się różnych uszkodzeń skóry. 

Mniszek lekarski - działanie

Mniszek lekarski stosowany wewnętrznie:

• zwiększa wydzielanie żółci w schorzeniach wątroby i woreczka żółciowego,
• pomaga wrócić do zdrowia po wirusowym zapaleniu wątroby i po zabiegach operacyjnych na drogach żółciowych, 
• działa terapeutycznie w początkach kamicy żółciowej,
• stosuje się w chorobach nerek, otyłości i zaburzeniach trawiennych,
• działa przeciwcukrzycowo we wczesnych stadiach cukrzycy,
• stosuje się pomocniczo w przypadku reumatyzmu i chorób skóry.

Mniszek lekarski stosowany zewnętrznie:

• nadaje się jako okład w przypadku różnych uszkodzeń skóry i trudno gojących się ran,
• działa przy przewlekłych nieżytach jamy ustnej, gardła i oskrzeli (kwiat),
• hamuje wzrost brodawek i kurzajek (sok mleczny).

Mniszek lekarski - jak stosować?

Odwar z korzenia mniszka: Wsypać do naczynia 2 łyżki rozdrobnionego korzenia i zalać 2 szklankami gorącej wody. Odstawić do czasu, aż korzeń napęcznieje (około 1 godzina). Następnie podgrzewać powoli do wrzenia. Gotować pod przykryciem 3-5 min. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić ½ szklanki 2-3 razy dziennie na godzinę przed posiłkiem. Odwar zadziała jako środek moczopędny i żółciopędny.

Syrop z mniszka lekarskiego: Składniki: 1 l kwiatów, 1 l wody, 2 cytryny, 1 kg cukru.
Kwiaty włożyć do garnka, zalać zimną wodą i gotować na małym ogniu 15 min. Odstawić na 24 godziny, następnie przecedzić wywar, dodać sok z cytryn i cukier. Wymieszać i gotować na małym ogniu, aż powstanie syrop (około 2 godzin). Przelać do słoiczków i stosować jako syrop na kaszel. 

Mniszek lekarski - przeciwwskazania

Tak jak w przypadku innych ziół, również mniszek lekarski może wywołać niepożądane reakcje i skutki uboczne, takie jak wystąpienie nadkwaśności soku żołądkowego. 

Przeciwwskazaniem do korzystania z surowca jest niedrożność dróg żółciowych, niedrożność jelit i kamica żółciowa. 

Przed użyciem przetworów z mniszka lekarskiego warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli cierpisz na choroby ze strony dróg żółciowych.

źródła:
1. Noculak-Palczewska A. (red). (2006). Profile działania leków roślinnych. Porady rekomendowane w praktyce farmaceutycznej. Wrocław. wyd. Medpharm Polska

2. Senderski M. E. (2017). Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie. Podkowa Leśna. Wyd. Mateusz E. Senderski.
3. Wasilewska G. (2015). Polskie zioła lecznicze i uzdrawiające. wyd. RM