Odwar, napar, czy macerat? - techniki sporządzania ziół

Dopiero rozpoczynasz przygodę z naturoterapią i ziołami? Chcesz zacząć stosować zioła dla własnego zdrowia, ale nie do końca wiesz jak odróżnić odwar od naparu? Zapoznaj się z podstawowymi technikami ich przyrządzania. Jak powinien wyglądać napar? Z jakich ziół nie powinno się robić odwaru? Czy maceracja odbywa się tylko w wodzie? Czy sposoby przygotowania ziół można łączyć ze sobą? Jeśli interesują cię odpowiedzi na te pytania, koniecznie zapoznaj się z tym wpisem.

Napar Infusum - co to?

Zacznijmy od najpopularniejszego sposobu przyrządzania ziół. Napar znany jest także pod nazwą “herbatka ziołowa”, choć przyznam, że jest to nieco błędne określenie. Pamiętajmy, że poprawnie herbatą można nazwać jedynie napar z liści herbaty (Camellia sinensis).

Napar przygotowuje się z roślin mających w składzie substancje wrażliwe na działanie wysokiej temperatury przez dłuższy czas. Przykładowo są nimi surowce bogate w olejki eteryczne, które podczas gotowania mogłyby ulec zniszczeniu, takie jak: mięta, lawenda, melisa, eukaliptus i koper włoski. Świeże zioła pozostawia się do naciągnięcia bardzo krótko. Ziele suszone pozostawia się nieco dłużej.
Herbatka musi mieć jasnożółtą lub jasnozieloną barwę.

Napar uzyskuje się poprzez zalanie materiału roślinnego wrzącą wodą. Najczęściej jedną lub dwie łyżki rozdrobnionych ziół zalewa się 200-250 ml zagotowanej wody i odstawia pod przykryciem na 15-20 minut. Po tym czasie całość należy przecedzić. Napar jest nietrwały i dość szybko ulega zepsuciu. Najlepiej przechowywać go maksymalnie 24 godziny.

Odwar/Wywar Decota - z czego przygotować

Pierwsze skojarzenie: kociołek wiedźmy! Odwar otrzymuje się dzięki gotowaniu surowca w wodzie, w zamkniętym garnku lub innym naczyniu.

Ta metoda sporządzania wyciągu nadaje się do wytrawiania tylko niektórych surowców zielarskich. Odwary najczęściej przygotowujemy z kory, korzeni, kłącza, nasion i bulw. Nie powinno się gotować roślin, które pod wpływem temperatury tracą swoje właściwości (np. jemioła, tatarak). Zrezygnuj z gotowania surowców śluzowych, takich jak liść podbiału, czy ślaz. Zdecydowanie lepiej jest przyrządzić z nich macerat.

Rozdrobniony lub potłuczony surowiec roślinny zalewa się zimną lub ciepłą wodą i gotuje. Czas gotowania różni się w zależności od rodzaju użytego materiału i może wahać się w granicach 5-40 minut. Po zagotowaniu odwar odstawia się na 20-30 minut. Warto przykryć naczynie talerzykiem i okryć grubym, bawełnianym ręcznikiem kuchennym. Taki zabieg pozwala dłużej utrzymać temperaturę i wydobyć z wywaru jeszcze więcej dobroci. Na koniec przelewa się go przez sitko do butelek lub innych szklanych naczyń. Gotowy wywar można przechowywać w lodówce do 3 dni.

Macerat Maceratio (wyciąg na zimno) - sposób przygotowania

Niektóre zioła nie mogą być zaparzane gorącą wodą, gdyż straciłyby swoje właściwości lecznicze. Należą do nich surowce śluzowe: prawoślaz lekarski, ślaz dziki, dziewanna, nasiona lnu, babki płesznik, porost islandzki, liść podbiału. Z takich surowców najlepiej sporządzić macerat. Wskazaną ilość ziół trzeba zalać zimną woda i odstawić na 8-12 godzin (może być na noc). Następnie wyciąg należy zlać do garnka, podgrzać delikatnie, by był ciepły i przechowywać dzienną porcję w termosie.

HINT! Macerat można również wykonać w dowolnym oleju bazowym. Kwiaty, pączki, czy zioła zalewa się olejem i pozostawia w miejscu jasnym przez kilka tygodni. Po tym czasie całość należy przefiltrować i przechowywać z dala od światła. Gotowy macerat olejowy jest wrażliwy na działanie wysokiej temperatury i światła. Ta forma sporządzania ziół najczęściej sprawdza się w kosmetyce. Właściwie wszystkie wyciągi: napar, odwar jak i macerat wodny również są używane zewnętrznie, na skórę.

Ziołowe mikstury na bazie wody

Powyższe metody można ze sobą łączyć uzyskując płynne leki wieloskładnikowe. Wszystko zależy od surowca i proponowanej formy jego przyrządzania. W starszych podręcznikach możemy odkryć kilka różnych sposobów przygotowywania mikstur.

Połączenie maceratu i naparu

Według znanej naturoterapeutki Marii Treben wyciąg na zimno (macerat) zmieszany z naparem to najlepsza forma przyrządzania ziół. Dzięki takiemu przygotowaniu roztwór uzyskuje substancje czynne, które rozpuszczają się w zimnej wodzie, jak i te, które są rozpuszczalne w wodzie gorącej.

W literaturze istnieją też inne połączenia, ale mam wrażenie, że są rzadko używane w praktyce np.:

Połączenie wywaru i naparu (decocto-infusum)

W przypadku leku złożonego z dwóch surowców, o różnych właściwościach, z jednego z nich sporządzano wywar, a drugi dodawano pod koniec gotowania (zachowując warunki powstawania naparu).

Połączenie naparu z wywarem (infuso-decoctum)

Sporządzano go z surowców zawierających substancje lotne (olejki eteryczne). Oddzielnie sporządzano napar i odwar, po osobnym odcedzeniu zlewano je do jednego naczynia.

Źródła:
M. Treben “Apteka Pana Boga” Wyd. Ex Libris 1996
G. Wasilewska “Polskie zioła lecznicze i uzdrawiające” Wyd. RM 2015
farmakognozjaonline.pl
wikipedia.pl
http://www.ihnpan.waw.pl/wp-content/uploads/2017/03/m3Kwartalnik_1_2015.pdf