Zioła zbierane wiosną - spacer z Anną Lewkowicz

Wiosna - rozpoczyna się sezon zielarski

W 1975 Skaldowie w piosence „Wszystko kwitnie wokoło” śpiewali:

„Wiosna - cieplejszy wieje wiatr,
Wiosna - znów nam ubyło lat.”

Mogliby jeszcze dodać „Wiosna – zaczynamy sezon zielarski”. Tak właśnie jest, bowiem to najlepszy moment na rozpoczęcie swojej przygody z tą dziedziną. Osobę początkującą ilość dostępnych porad na temat co, gdzie i jak zbierać może przyprawić o zawrót głowy lub co gorsza zniechęcić do działania. Z tego powodu prezentujemy poniżej krótki przewodnik początkującego zielarza. Opisujemy pięć najbardziej podstawowych ziół, które można zebrać podczas wiosennego spaceru.

Pokrzywa (Urtica L.)

Roślina ta zdecydowanie nie cieszy się w naszym kraju dobrą reputacją. Jest to jak najbardziej zrozumiałe, kto przecież jako dziecko nie wpadł w pokrzywy i z płaczem nie biegł do mamy? Na domiar złego to parszywe zielsko rośnie niemal wszędzie, a najbardziej lubi miejsca, w które właśnie wkładamy nogę podczas wędrówki. Nie jest to najłatwiejszy materiał do pracy, nie ma co do tego wątpliwości. Warto jednak zaznaczyć, że pokrzywa jest bardzo cenną rośliną leczniczą. Ułatwia trawienie, działa żółciopędnie, moczopędnie, zmniejsza poziom cukru we krwi (Halarewicz, 2015). Jest polecana przy niedoborach żelaza czy wapnia. Dla porównania, w 100 g mleka znajduje się 125 mg wapnia (U.S. Department of Agriculture, 2019), a w tej samej ilości wysuszonej pokrzywy aż 169 mg (Bhaskar Mani Adhikari, 2016).

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

Zwany jest popularnie mleczem, należy jednak pamiętać, że mlecz to inna roślina, choć relatywnie podobna. Mniszek ma zwykle kilka łodyg pozbawionych liści, a na każdej znajduje się tylko jeden kwiat. Mlecz ma natomiast tylko jedną łodygę rozdzielającą się na boczne pędy. Znajdują się na niej liście. Dmuchawiec jak wiadomo posiada magiczną moc spełniania życzeń, a sam mniszek zawiera wiele walorów zdrowotnych. Znany jest głównie z tego iż wzmaga wydzielane żółci przez co wspomaga trawienie. Działa także moczopędnie, a dzięki zawartości inuliny działa przeciwcukrzycowo. Cała roślina jest jadalna, nawet uznawany przez niektórych za trujący biały sok wypływający z pędów po ich przełamaniu. Kwiaty mniszka regulują miesiączkowanie i znoszą napięcie przedmiesiączkowe (Różański, 2009). Ususzony korzeń jest ciekawą alternatywą dla kawy.

Stokrotka pospolita (Bellis perennis)

Piękno jest oczywiście kwestią gustu. Nie znam chyba jednak nikogo kto nie zgodziłby się iż stokrotka jest kwiatem wyjątkowo urodziwym i pełnym wdzięku. Coś rzeczywiście musi być na rzeczy skoro pisali o niej tak znani poeci jak Adam Asnyk, Edward Fiszer czy Maria Konopnicka. Co ciekawe już w średniowieczu młode liście rośliny spożywano na surowo jako sałatkę lub duszono i przyrządzano jak szpinak (Halarewicz, 2015). Według największego w Polsce specjalisty od fitoterapii dr Henryka Różańskiego roślina ta działa przede wszystkim moczopędnie, odtruwająco, zapobiega powstawaniu obrzęków i kamicy moczowej, reguluje przemianę materii, obniża ciśnienie krwi, reguluje wypróżnienia i cykl miesiączkowy.

Brzoza (Betula L.)

Kwestią sporną jest to czy przytulanie się do brzóz rzeczywiście pomaga. Nie jest nią jednak to, że picie jej soku czy naparu z liści wpływa pozytywnie na nasze zdrowie. Oskołę, czyli świeży sok z brzozy zbiera się pod koniec marca, więc niestety teraz – w maju – jest już trochę za późno. Najbardziej znany jest on z działania przeciwreumatycznego. Wykorzystuje się go jednak także w chorobach dróg oddechowych, na porost włosów czy do wybielania cery (Mazerant-Leszkowska, 1990). Napary z suszonych liści brzozy stosowane są głównie przy przewlekłych schorzeniach dróg moczowych. Znane są ze swoich silnych właściwości moczopędnych.

Czarna porzeczka (Ribes nigrum L.)

Szybkie przewinięcie na początek artykułu. Tak, nadal jesteśmy w temacie roślin wiosennych. Pomimo, że czarna porzeczka dojrzewa dopiero w lipcu, to już od marca można zbierać jej liście. Ich skład chemiczny odbiega od składu owoców. Nie ma w nich przeciwmiażdżycowych pektyn i antocyjanów, jest natomiast rutyna uszczelniająca naczynia krwionośne (Mazerant-Leszkowska, 1990). Dr Różański zaleca stosowanie liści czarnej porzeczki m.in. przy problemach z układem moczowym i pokarmowym, przeziębieniu, zatruciach czy schorzeniach skórnych (Różański, 2000 - 2003).

Pamiętajmy, że zarówno smakołyki, jak i leki nie występują tylko w sklepach i aptekach. O zdrowie można dbać także „przy użyciu” lasu, łąki czy własnego ogródka. Na koniec pozwolę sobie przytoczyć fragment znanej każdemu fraszki Jana Kochanowskiego:

„Ślachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.”

Autorka: Anna Lewkowicz, Instagram: @krakowski_klub_zielarski

Źródła:

Bhaskar Mani Adhikari, A. B. (2016). Comparison of nutritional properties of Stinging nettle (Urtica dioica) flour with wheat and barley flours. Food Science & Nutrition, strony 119-124.
Bobrowski, M. (1975). Wszystko kwitnie wokoło. Pobrano z lokalizacji https://www.tekstowo.pl/piosenka,skaldowie,wszystko_kwitnie_wkolo.html
Halarewicz, A. (2015). Atlas ziół. Kulinarne wykorzystanie roślin dziko rosnących. Warszawa: SBM.
Kochanowski, J. Na zdrowie. Pobrano z lokalizacji https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/fraszki-ksiegi-trzecie-na-zdrowie.html
Mazerant-Leszkowska, A. (1990). Mała księga ziół: Rady i porady. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Różański, H. (2000 - 2003). Fitoterapia czyli ziołolecznictwo. http://www.rozanski.ch/fitoterapia3.htm
Różański, H. (2009). Taraxacum – mniszek w fitoterapii w świetle współczesnych badań; mniszek a nowotwory i wirusy – czyżby sprzyjał?!
Różański, H. (2012). Stokrotka pospolita - Bellis perennis (Compositae).
U.S. Department of Agriculture. (2019). Milk, fluid, 1% fat, without added vitamin A and vitamin D.