10 najlepszych polskich ziół i ich zastosowanie

“Cudze chwalicie, swego nie znacie” to stare przysłowie często ma odzwierciedlenie w rzeczywistości. Polskie łąki, pola i lasy obfitują w roślinne substancje lecznicze o udokumentowanym działaniu. Warto przyjrzeć im się bliżej. Poznaj najlepsze polskie surowce zielarskie i ich zastosowanie.

Mniszek lekarski - kiedy i jak stosować?

Mniszek lekarski jest nazywany królem polskich ziół, choć wydawałoby się, że to pospolity chwast. Został uznany za roślinę leczniczą dopiero w XVI w., ale jego znaczenie szybko rosło. We współczesnym ziołolecznictwie jest bardzo cennym surowcem. Najczęściej wykorzystuje się korzeń mniszka, rzadziej ziele, liście, kwiaty i sok mleczny.

Mniszek lekarski - zastosowanie:

• Stymuluje pracę wątroby i trzustki, zwiększa wydzielanie żółci i ułatwia jej przemieszczanie drogami żółciowymi do dwunastnicy, przeciwdziałając jej zastojom.
• Korzeń mniszka stosuje się przede wszystkim w schorzeniach wątroby i woreczka żółciowego, najczęściej po wirusowym zapaleniu wątroby, po zabiegach operacyjnych na drogach żółciowych, w początkowej fazie kamicy żółciowej.
• Ziele mniszka sprawdzi się jako lek moczopędny w chorobach nerek, ponieważ pobudza pracę kłębków nerkowych.
• Roślina ta działa detoksykująco na organizm i koi zaburzenia trawienne wynikające z niedostatecznego wydzielania soków żołądkowych, dobra przy otyłości i wczesnych fazach cukrzycy (obniża poziom cukru we krwi).
• Mniszek stosowany jest także pomocniczo przy miażdżycy i reumatyzmie.
• Z kwiatów mniszka tworzy się okłady, które pomagają przy chorobach i uszkodzeniach skóry.
• Sok mleczny ze świeżego ziela hamuje wzrost brodawek i kurzajek.

Odwar z korzeni mniszka:
2 łyżki rozdrobnionych korzeni zalać dwoma szklankami gorącej wody. Zagotować powoli do wrzenia i trzymać na małym ogniu pod przykryciem przez 5-10 min. Odstawić na 15 min. Przecedzić. Pić po ½ szklanki, 2-3 razy dziennie przed jedzeniem jako środek żółciopędny, moczopędny i odtruwający.

Pokrzywa zwyczajna - kiedy i jak stosować?

Pokrzywa jest jedną z najpopularniejszych roślin leczniczych, ze względu na swoje wielokierunkowe działanie. Znana była już w starożytności, pisali o niej Hipokrates, Dioskurides i Pliniusz. Surowcem zielarskim jest liść i korzeń. Pokrzywą powinny zainteresować się w szczególności panie.

Pokrzywa - zastosowanie:

• Wyciągi i napary z pokrzywy wspomagają terapię dróg moczowych, zwiększają wydzielanie moczu i działają odtruwająco.
• Pokrzywa poprawia ogólną przemianę materii, pobudza wytwarzanie enzymów trzustkowych, działa rozkurczowo i ściągająco.
• Preparaty z liści zapobiegają drobnym krwawieniom z naczyń włosowatych i zwiększają poziom hemoglobiny, działają przeciwanemicznie.
• Pokrzywę można z powodzeniem stosować pomocniczo przy zaburzeniach miesiączkowania.
• Wodne wyciągi stosuje się do płukania zainfekowanej jamy ustnej i gardła.
• Napary pomagają przy zapaleniach pochwy i upławach oraz w stanach zapalnych skóry i owrzodzeniach.

Odwar z liści pokrzywy:
Dwie i pół łyżki liści pokrzywy zalać 2 szklankami gorącej wody, postawić na małym ogniu i podgrzewać do wrzenia. Gotować pod przykryciem około 5 min. Odstawić na 10 min., następnie przecedzić. Pić pół szklanki herbaty 2-3 razy dziennie po jedzeniu w niedokrwistości i kłopotach z układem trawiennym.

Rumianek pospolity - kiedy i jak stosować?

Rumianek należy do najstarszych roślin leczniczych. Był znany i ceniony już w czasach starożytnych. W polskim ziołolecznictwie rumianek był stosowany niemalże jako lek uniwersalny. Obecnie nie stracił swojej popularności i nadal pomaga nam przy wielu dolegliwościach.

Rumianek - zastosowanie:

• Przetwory z rumianku działają przeciwzapalnie, rozkurczowo i przeciwalergicznie, a także przeciwwymiotnie.
• Zioło znajduje zastosowanie w dolegliwościach układu pokarmowego i różnego rodzaju alergiach, katarze siennym.
• Napar z koszyczków rumianku sprawdzi się przy lekkich napięciach nerwowych.
• Napary i wyciągi alkoholowe z rumianku zaleca się przy problemach skórnych. Odkażające działanie rośliny pomoże przy trudno gojących się ranach, owrzodzeniach, wypryskach.

Napar z koszyczków rumianku:
Do dwóch szklanek wrzącej wody wsypać 1-2 łyżek kwiatostanów rumianku. Przykryć i zaparzać przez około 15 min. Odstawić na 5 min. i odcedzić. W stanach zapalnych przewodu pokarmowego pić ½ szklanki 3 razy dziennie między posiłkami. Takim naparem można też płukać jamę ustną i przemywać rany.

Babka lancetowata - kiedy i jak stosować?

Nasze prababcie stosowały liście babki lancetowatej jako panaceum na wszelkie rany, skaleczenia, oparzenia, ukąszenia i stłuczenia. Dziś wiemy, że babka dodatkowo wspiera układ pokarmowy, działa pozytywnie przy kaszlu i nieżycie górnych dróg oddechowych.

Babka lancetowata - zastosowanie:

• Przetwory z liści babki działają przeciwzapalnie na błony śluzowe jamy ustnej, rozkurczowo i wykrztuśnie, dlatego zaleca się ją przy nieżytach górnych dróg oddechowych: kaszlu, łagodnym zapaleniu oskrzeli i innych stanach zapalnych dróg oddechowych.
• Liście babki znajdują zastosowanie pomocnicze przy przewlekłych nieżytach przewodu pokarmowego, w bezkwaśności oraz uszkodzeniu błon śluzowych żołądka i jelit (np. przez związki chemiczne, czy toksyny bakteryjne).
• Odwary z liści babki, stosowane zewnętrznie w formie okładów pomogą przy prawie wszystkich uszkodzeniach skóry: ukąszenia owadów, świerzb, wrzody na nogach, stany zapalne sromu, a także przy stanach zapalnych dziąseł.
• Odwar można stosować do przemywania oczu w zapaleniu spojówek.

Odwar z liści babki lancetowatej:
1 łyżkę liści babki zalać 1 i 1/2 szklanki wody i ogrzewać do wrzenia. Gotować łagodnie pod przykryciem 5 minut, następnie odstawić na 10 - 15 minut i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki. Ten sam odwar można stosować zewnętrznie do płukań, okładów i przemywań.

Bez czarny - kiedy i jak stosować?

Bez czarny to krzew, który w Polsce występuje powszechnie na terenie całego kraju. Szerokie zastosowanie czyni go jednym z najczęściej stosowanych w domowych apteczkach. Prawie wszystkie części rośliny mają zastosowanie w lecznictwie, choć najbardziej znanym surowcem jest kwiat i owoc.

Bez czarny - zastosowanie:

• Ze względu na zawartość sporej ilości flawonoidów takich jak np. rutozyd, bez czarny stosowany jest przy przeziębieniu i chorobach gorączkowych. Działa napotnie i przeciwgorączkowo.
• Odwary z kwiatów stosowane zewnętrznie są bardzo dobrym wsparciem przy bólu gardła i anginie. Płukanka zminimalizuje stan zapalny jamy ustnej i gardła.
• W przypadku zapalenia spojówek i brzegów powiek spróbuj zastosować okład z bzu czarnego.
• Dodatkowo kwiaty bzu czarnego uszczelniają ściany naczyń włosowatych i zwiększają ich elastyczność.
• Owoce bzu czarnego działają odtruwająco, moczopędnie i słabo przeciwbólowo. Należą do środków czyszczących krew, usuwają z organizmu (wraz z potem, kałem i moczem) szkodliwe produkty przemiany materii.

Odwar z kwiatów bzu:
Półtorej łyżki kwiatów zalać szklanką zimnej wody, przykryć i podgrzewać do wrzenia. Gotować na małym ogniu 3 min., następnie odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić ⅓ szklanki 2-3 razy dziennie między posiłkami.

Głóg - kiedy i jak stosować?

Ten wieloletni, ciernisty krzew o czerwonych owocach docenią przede wszystkim osoby starsze i te, które mają problemy z sercem i układem krwionośnym. W lecznictwie wykorzystuje się kwiaty z liśćmi i owoce. Przetwory z głogu można stosować długotrwale, ich działanie jest dość powolne. Są bezpieczne nawet przy miażdżycy, jednak powinny uważać osoby z niskim ciśnieniem tętniczym.

Głóg - zastosowanie:

• Związki flawonoidowe zawarte w kwiatach głogu działają rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit, dróg moczowych, macicy oraz naczyń krwionośnych.
• Rozkurczające działanie głogu jest szczególnie ważne dla naczyń wieńcowych serca, gdyż ułatwia doprowadzenie odpowiedniej ilości tlenu do mięśnia sercowego.
• Procyjanidy powodują łagodne obniżenie ciśnienia tętniczego.
• Wyciągi z kwiatów głogu działają uspokajająco oraz słabo moczopędnie.
• Owoce głogu działają podobnie do kwiatów, wzmacniają pracę serca, zwiększając siłę bica i zmniejszając częstotliwość uderzeń. Dzięki temu serce ma szanse na lepszy wypoczynek.
• Same owoce wykazują jednak dwukrotnie słabsze działanie uspokajające niż kwiaty.
• Mieszanka kwiatów i owoców głogu to uznany środek stosowany głównie w chorobach serca: przewlekła niewydolność mięśnia sercowego, nadciśnienie, bóle serca, arytmia, dusznica bolesna, kołatanie serca i nadmierna pobudliwość, nerwica wegetatywna, szumy w uszach, a także w stanach rozdrażnienia.

Odwar głogowy:
Jedną łyżeczkę kwiatów głogu zalać niepełną szklanką ciepłej wody. Podgrzewać powoli pod przykryciem aż do wrzenia. Gotować na małym ogniu 2 min. i przecedzić. Do ziół dolać tyle ciepłej wody, aby otrzymać ⅔ szklanki odwaru. W zmianach miażdżycowych pić, koniecznie świeży, 2 razy dziennie po posiłku.

Nagietek - kiedy i jak stosować?

Dawni Słowianie wierzyli, że wysuszone płatki nagietka, noszone w pomarańczowym woreczku na wysokości splotu słonecznego, odpędzają wszelkie lęki, zwidy i strachy, a spakowane do płóciennej sakiewki i włożone pod poduszkę zapewniają spokojny sen.

Nagietek - zastosowanie:

• Nagietek i przetwory z niego stosowane zewnętrznie działają przeciwzapalnie, bakteriobójczo i grzybobójczo. Przyspieszają gojenie się ran,
• Nagietek stosowany wewnętrznie działa przeciwzapalnie i przeciwwrzodowo na błony śluzowe przewodu pokarmowego.
• Ponadto pobudza działanie wątroby, wytwarza się więcej żółci, zwiększa ilość wydalanego moczu i jednocześnie ułatwia usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
• Posiada właściwości adaptogenne, czyli w skrócie przeciwstresowe. Wzmacnia odporność organizmu na czynniki stresogenne natury psychicznej (depresje, niepowodzenia) lub fizyczne (np. zimno, ciepło, brak tlenu).
• A. Ożarowski w swojej książce wspomniał, że nagietek działa “w pewnym stopniu zapobiegawczo przeciwnowotworowo”.

Napar z kwiatów nagietka:
Łyżkę kwiatów zalać 1,5 szklanki wrzącej wody. Przykryć i odstawić na pół godziny. Potem napar przecedzić i pić pół szklanki, 3 razy dziennie na godzinę przed jedzeniem. Napar pomaga szczególnie w nieżytach żołądka. Można tworzyć z niego kompresy i okłady.

Skrzyp - kiedy i jak stosować?

Skrzyp jest znanym od stuleci środkiem leczniczym. W lecznictwie ludowym ziele skrzypu było stosowane przeciw krwotokom narządów wewnętrznych oraz w chorobach dróg moczowych, zewnętrznie jako środek przeciw wypadaniu włosów. We współczesnym ziołolecznictwie skuteczność skrzypu została w pełni potwierdzona. Stosuje się zielone pędy płonne.

Skrzyp - zastosowanie:

• Ziele ma działanie moczopędne i przeciwzapalne. Poprawia i reguluje przemianę materii, działa odtruwająco i przeciwkrwotocznie.
• Uzupełnia niedobór soli mineralnych w organizmie. Zawarta w nim krzemionka pomaga w zachowaniu elastyczności skóry i błon śluzowych.
• Odwary i herbatki ze skrzypu poleca się w kamicy nerkowej, stanach zapalnych dróg moczowych, zaburzeniach przemiany materii i schorzeniach wątroby.
• Odwary stosowane zewnętrznie hamują rozwój łuszczycy, wypadanie włosów i pękanie naczyń krwionośnych. Sprawdzą się również w przypadku ran, oparzeń i owrzodzeń.
  

Odwar z ziela skrzypu:
2 łyżki ziela zalewamy 1 i ½ szklanki cieplej wody. Gotujemy pod przykryciem przez 10 min. Następnie odstawiamy na kolejnych 10 min. Przecedzamy. Pić należy ½-2/3 szklanki 2-4 razy dziennie pomiędzy posiłkami – działa wtedy łagodnie moczopędnie i reguluje przemianę materii.

Kozłek lekarski - kiedy i jak stosować?

Kozłek lekarski, zwany walerianą jest bardzo starym i cenionym w świecie medycyny środkiem uspokajającym i nasennym. Zastosowanie w lecznictwie ludowym zostało w pełni potwierdzone w badaniach naukowych. Jego nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa valere - być zdrowym. W ziołolecznictwie wykorzystujemy korzeń kozłka lekarskiego.

Kozłek lekarski - zastosowanie:

• Korzeń kozłka już od bardzo dawna stosuje się w stanach nerwicowych, bezsenności, histerii, omdleniach, wyczerpaniu psychicznym. Jest jednym z najskuteczniejszych ziół odprężających i uspokajających.
• Ze względu na działanie rozkurczowe, kozłka używa się też pomocniczo przy kolkach jelitowych i bólach związanych z menstruacją.
• Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, pomaga przy problemach żołądkowych związanych z nerwicą wegetatywną.
  

Napar z korzeni kozłka:
Łyżkę rozdrobnionych korzeni kozłka zalać 1,5 szklanki wrzącej wody. Przykryć i odstawić na 10 min., następnie przecedzić. Pić ¼ szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu jako środek uspokajający i rozkurczowy.

Uwaga! Kuracja kozłkiem lekarskim nie powinna trwać dłużej niż 3 tygodnie.

Arcydzięgiel litwor - kiedy i jak stosować?

Już w średniowieczu w ogródkach przyklasztornych w Polsce rozpoczęto uprawę arcydzięgla. Nazywano go europejskim żeń-szeniem, dzięki leczniczym walorom ziela i korzeni. W stanie dzikim arcydzięgiel rośnie w Tatrach i Sudetach. Jest rośliną objętą całkowitą ochroną i nie może być pozyskiwany z terenów naturalnych.

Arcydzięgiel - zastosowanie:

• Korzeń arcydzięgla powszechnie stosowany jest w zaburzeniach trawienia, pobudza wytwarzanie enzymów trawiennych. Jest podawany przy wzdęciach, niestrawności, nieregularnych wypróżnieniach. Przyspiesza trawienie i reguluje fermentację.
• Wykazuje działanie czyszczące z ustroju zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii (zwiększa wydzielanie moczu i potu).
  
• Działa też jak lek uspokajający, znajduje zastosowanie w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego, napięciach, rozdrażnieniu.
  
• Arcydzięgiel stosuje się także w stanach depresyjnych, przy urazach powypadkowych, w lękach nocnych i nadmiernym stresie.
  
• Zewnętrznie wyciągi z surowca stosuje się w postaci kompresów i nacierań, jako środek łagodzący nerwobóle, przy bólach stawów, w chorobie reumatycznej i artretyzmie, a także przy zapaleniu korzonków nerwowych.

Odwar z korzenia arcydzięgla:
1 łyżeczkę korzeni wsypać do garnuszka i zalać 1 szklanką wody, doprowadzić do wrzenia i gotować przez kolejne 5 min. na małym ogniu. Przecedzić. Pić 4 razy dziennie po 100 ml.

Źródła:

Senderski M. E. (2017) “Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie” Podkowa Leśna. Wydawca Mateusz E. Senderski.
Wasilewska G. (2015) “Polskie zioła lecznicze i uzdrawiające” Warszawa. Wydawnictwo RM.